Witamina D odgrywa kluczową rolę w rozwoju i funkcjonowaniu organizmu ludzkiego. Jej zawartość w pożywieniu jest niewielka i nie ma możliwości dostarczenia jej w wymaganych ilościach, nawet w przypadku stosowania urozmaiconej diety. Produkty mleczne, jaja lub masło jedynie w minimalnym stopniu pokrywają codzienne zapotrzebowanie na witaminę D. 

Niedobory witaminy D

Naturalną konsekwencją tej sytuacji są powszechne niedobry witaminy D wśród dzieci powyżej 2. roku życia, młodzieży, dorosłych i seniorów. Jak potwierdzają najnowsze badania, niedobory witaminy D wpływają niekorzystnie na zdrowie oraz jakość naszego życia. Do niedawna obniżony poziom witaminy D wiązano głównie z ryzykiem krzywicy u dzieci i osteoporozy u seniorów.

Obecnie witaminę D postrzega się jako ważny dodatkowy czynnik ryzyka chorób cywilizacyjnych takich jak: choroby nowotworowe, choroba sercowo-naczyniowa, nadciśnienie tętnicze, schorzenia autoimmunologiczne (alergie, astma oskrzelowa, RZS, łuszczyca), choroby i zaburzenia metaboliczne, (np. cukrzyca typu 2, również typu 1), choroby infekcyjne wynikające z obniżonej odporności oraz wiele zaburzeń neurodegeneracyjnych (np. choroba Alzheimera, stwardnienie rozsiane, demencja) a także depresja.   

Wzrastająca liczba dowodów korzystnego działania witaminy D stała się podstawą do opracowania i opublikowania w 2013 r. Wytycznych suplementacji witaminą D dla Europy Środkowej: rekomendowane dawki witaminy D dla populacji zdrowej oraz dla grup ryzyka deficytu witaminy D. Ze względu na ciągły postęp wiedzy koniecznym pozostaje edukowanie środowiska medycznego oraz społeczeństwa, jak ważną rolę dla zdrowia człowieka w każdym wieku odgrywa witamina D.

Wpływ witaminy D na organizm

Działanie witaminy D na organizm ludzki:

•  wzmacnia układ odpornościowy i obniża ryzyko infekcji dróg oddechowych (np. infekcji sezonowych i grypy),
• obniża ryzyko zachorowania na raka (np. na raka piersi, raka jelita grubego),
•  obniża ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 1 i poprawia przemianę materii u chorych na cukrzycę typu 2
• normalizuje proces zapalny
• chroni komórki nerwowe i zmniejsza ryzyko wystąpienia m.in. stwardnienia rozsianego, otępienia,
• zmniejsza śmiertelność u osób starszych oraz śmiertelność związaną z chorobami sercowo-naczyniowymi
• obniża ciśnienie tętnicze krwi, poprawia funkcję mięśnia sercowego i metabolizm tłuszczów
• Wzmacnia kości i mięśnie, dlatego obniża ryzyko złamań np. złamań szyjki kości udowej. W konsekwencji opóźnia potrzebę opieki i pielęgnacji seniorów.

Niedobór witaminy D w Polsce i Europie: skala i przyczyny

W Polsce panuje epidemia niedoboru witaminy D, czego potwierdzeniem są wyniki badania populacyjnego z 2014 roku opracowanego przez prof. Pawła Płudowskiego. Sytuacja wygląda podobne w zachodniej Europie: według aktualnych danych Instytutu Roberta Kocha w Berlinie do 90% mieszkańców Niemiec, we wszystkich grupach wiekowych, ma zbyt niski poziom witaminy D.

Główne przyczyny niedoboru:

1. Położenie geograficzne – Polska znajduje się między 49–54 równoleżnikiem N, a więc na półkuli północnej. W okresie od października do marca słońce nie znajduje się odpowiednio wysoko na niebie, aby zaopatrzyć naszą skórę w niezbędną ilość promieni UV-B (290 do 315 nm).
2. Styl życia – coraz mniej osób spędza czas na świeżym powietrzu w godzinach od 10tej do 15stej  Żarówki czy świetlówki nie zastąpią światła słonecznego, a promieniowanie niezbędne do produkcji witaminy D nie przenika przez szyby okien.
3. Ochrona przeciwsłoneczna – stosowanie blokerów promieni słonecznych i elementów ochrony przeciwsłonecznej (SPF) w wielu kremach i balsamach do ciała, zaczynając od faktora SPF ≥ 8, może blokować endogenną syntezę witaminy D nawet do 99,5%. Aby rozwiązać problem ochrony skóry i pokrycia niezbędnego zapotrzebowania na witaminę D zaleca się przyjmowanie suplementów zawierających witaminę D.

Witamina D w przeziębieniu i infekcjach górnych dróg oddechowych

Infekcje górnych dróg oddechowych (np. infekcje grypowe) zaliczają się do najczęstszych zachorowań, dorosłych dotykają przeciętnie 4 razy w ciągu roku, małych dzieci zaś nawet do 13 razy.

Najnowsze badania dostarczają nowych informacji na temat infekcji:

• niedobór witaminy D osłabia odporność;
• niewystarczające zaopatrzenie w witaminę D znacznie zwiększa, zarówno u osób starszych jak i młodszych, zapadalność na infekcje górnych dróg oddechowych jesienią i zimą;
• witamina D obniża zjadliwość wirusów przeziębienia zwiększając produkcję endogennych substancji ochronnych;
• Codzienna suplementacja witaminą D może zmniejszać ryzyko infekcji dróg oddechowych nawet o połowę.

Witamina D w alergii i astmie

Witamina D tłumi procesy zapalne oraz wzmacnia układ odpornościowy organizmu. W chorobach alergicznych witamina D zwiększa produkcję przeciwalergicznych i przeciwzapalnych cytokin wytwarzanych przez komórki immunologiczne – w tym także substancji TGF- -beta i interleukiny 10, które mają działanie silnie przeciwzapalne i przeciwalergiczne. Osoby z chorobami alergicznymi np. z katarem siennym, astmą oskrzelową lub osoby z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc (POChP) powinny przede wszystkim zwracać uwagę na dobre zaopatrzenie w witaminę D, ponieważ u nich niedobór witaminy D zwiększający ryzyko wystąpienia infekcji dróg oddechowych jest szczególnie częsty.

Witamina D a zawał mięśnia sercowego i udar mózgu

Niewystarczające zaopatrzenie w witaminę D znacznie zwiększa indywidualne ryzyko wystąpienia incydentów sercowo- naczyniowych i związaną z tym śmiertelność. Według najnowszych badań witamina D obniża ciśnienie krwi u osób z nadciśnieniem tętniczym, przeciwdziała miażdżycy, w przypadku niewydolności mięśnia sercowego poprawia jego wydolność i obniża ryzyko wystąpienia choroby tętnic obwodowych. Ryzyko wystąpienia zawału mięśnia sercowego i udaru mózgu wyraźnie obniża się dzięki witaminie D.

Witamina D wpływa także na funkcjonowanie przytarczyc. W przypadku niewystarczającego zaopatrzenia w witaminę D przytarczyce wzmagają wydzielanie parathormonu. Mówi się wtedy o wtórnej nadczynności przytarczyc. Parathormon może na różne sposoby szkodzić układowi sercowo-naczyniowemu: zwiększony poziom parathormonu sprzyja zwapnieniu ścianek tętnic i zastawek serca, zwiększa ciśnienie tętnicze krwi, sprzyja przerostowi mięśnia sercowego i może wpływać na zaburzenia rytmu serca. Witamina D jest naturalnym przeciwnikiem parathormonu. Aby uniknąć ryzyka zwiększenia poziomu parathormonu konieczny poziom 25-OH-D musi wynosić ≥ 40 ng/ml.

Witamina D a cukrzyca

Witamina D jest odpowiedzialna za prawidłowy metabolizm cukrów i tłuszczów. Naturalne tworzenie się, wydzielanie i wykorzystywanie insuliny jest w znacznym stopniu zależne od witaminy D. Z tego względu niedobór witaminy D jest ważnym czynnikiem ryzyka zachorowania na cukrzycę typu 1 lub 2.

Niedobór witaminy D sprawia, że nie tylko komórki naszego organizmu stają się niewrażliwe na insulinę (insulino-oporność), wyraźnie wzrasta także ryzyko podwyższenia stężenia lipidów we krwi (np. trójglicerydów), uszkodzenia naczyń krwionośnych i nadwagi. Witamina D obniża podwyższone wartości trójglicerydów i cholesterolu. U chorych na cukrzycę typu 2 zwiększone ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia wieńcowego (np. zawału mięśnia sercowego) obniża się pod wpływem witaminy D.

Witamina D a ryzyko zachorowania na raka

Niewystarczające zaopatrzenie w witaminę D (parametr: 25-OH-D < 30 ng/ml) ma związek z wyraźnie zwiększonym ryzykiem zachorowania na rożne rodzaje raka, przede wszystkim na raka jelita grubego i raka piersi. Witamina D stabilizuje układ odpornościowy i na rożnych płaszczyznach przeciwdziała wystąpieniu guzów złośliwych:

• witamina D tłumi wzrost guza,
• obniża nowotworzenie naczyń w tkance guza,
• obniża ryzyko zezłośliwienia i wspomaga zaprogramowaną śmierć komórkową komórek nowotworowych.

W Polsce guzy złośliwe piersi i jelita zaliczają się do najczęstszych rodzajów raka. Witamina D nie tylko ogranicza ryzyko, lecz także może wspomagać leczenie i łagodzić przebieg choroby nowotworowej. Odsetek pozytywnych odpowiedzi na terapię przeciwnowotworową może się zwiększyć, a działania uboczne mogą się zmniejszyć. Osoby chorujące na raka, powinny poprosić lekarza o określenie poziomu 25-OH-D w osoczu, a następnie poprawić gospodarkę witaminy D poprzez celowaną suplementację witaminy D.

Witamina D a choroby układu nerwowego

Witamina D chroni komórki nerwowe i dba o stabilną psychikę. Dzięki „witaminie słońca” zmniejsza się ryzyko wystąpienia chorób układu nerwowego takich jak otępienie, depresja lub stwardnienie rozsiane. Stwardnienie rozsiane jest zapalną chorobą autoimmunologiczną układu nerwowego, w której endogenne komórki immunologiczne niszczą otoczkę ochronną nerwów. Liczne badania potwierdzają związek między mniejszym napromieniowaniem słonecznym, a zwiększonym ryzykiem zachorowania. Stwardnienie rozsiane występuje tym częściej, im dalej od równika, a więc przede wszystkim w krajach północnych. „Witamina słońca” tłumi aktywność odpowiedzialnych za stan zapalny komórek immunologicznych, może obniżyć odsetek nawrotów w stwardnieniu rozsianym i poprawić funkcję mięśni u osób chorych. Także działania niepożądane preparatów sterydowych, stosowanych w leczeniu kości, zmniejszają się dzięki witaminie D. W przypadku stwardnienia rozsianego również należy sprawdzić poziom witaminy D u lekarza.

Witamina D a osoby starsze

„Witamina życia” wzmacnia nie tylko kości, lecz także mięśnie. Dobre zaopatrzenie w witaminę D w późniejszym wieku znacznie obniża ryzyko upadków oraz ryzyko złamania szyjki kości udowej. Niewystarczające zaopatrzenie w witaminę D u osób powyżej 65 roku życia zwiększa ponadto ryzyko przedwczesnej konieczności opieki i pielęgnacji, a nawet skierowanie do domu opieki. Zdolność do syntezy witaminy D przez skórę, która z wiekiem staje się coraz cieńsza obniża się. Naukowcy zajmujący się badaniem witaminy D zalecają starszym osobom, które krócej przebywają na świeżym powietrzu, aby 1–2 razy w roku sprawdzały swój poziom witaminy D (25-OH-D) u lekarza rodzinnego, a w przypadku stwierdzenia niedoboru (25-OH-D < 30 ng/ml) wyrównały go poprzez celową suplementację (np. 2.000 j.m./dobę).

Witamina D i konieczność suplementacji

Zgodnie z aktualnymi Wytycznymi suplementacji witaminą D dla Europy Środkowej, w tym Polski w populacji ogólnej (osoby zdrowe) suplementacja witaminą D zalecana jest każdej osobie (dorośli, młodzież dzieci) w okresie jesienno-zimowym bez konieczności wcześniejszego badania poziomu witaminy D. U osób z grup ryzyka deficytu wit. D lekarz prowadzący zaleca oznaczenie poziomu 25-OH-D (kalcydiol) w osoczu za pomocą badań diagnostyki laboratoryjnej a następnie rekomenduje wyższe dawki witaminy D celu leczenia niedoboru.

Interpretacja wyników oznaczenia 25 (OH) D

Zgodnie z aktualnymi zaleceniami dzieci i dorośli powinni przyjmować witaminę D od września do kwietnia, a w przypadku niedostatecznej syntezy skórnej latem – także w pozostałych miesiącach, natomiast osoby po 65 roku życia – przez cały rok.

Rekomendowane dziennie dawki witaminy D

Dzieci i młodzież (1-18 lat): 600-1000 j.m.
Dzieci i młodzież z otyłością (BMI> 90 percentyla dla wieku i płci): 1200 -2000 j.m.
Osoby dorosłe (18-65):  800-2000 j.m.
Osoby otyłe: do 4000 j.m.
Osoby powyżej 65 roku życia: 800-2000 j.m.
Kobiety planujące ciążę: 800-2000 j.m.
Kobiety w ciąży (od 2. trymestru) i karmiące: 1500-2000 j.m.

Ważne:

Przed rozpoczęciem suplementacji witaminą D, należy oznaczyć jej poziom. W tym celu niezbędne będzie wykonanie badania krwi.

Na co warto się zaszczepić na wiosnę

Zima powoli przemija, choć jeszcze nie pozwala o sobie zapomnieć… Czy jesteśmy już wolni od niebezpieczeństw związanych z typowymi czytaj dalej