Przewlekłe zapalenie ucha środkowego to jednostka chorobowa charakteryzująca się stałym lub okresowo pojawiającym się wyciekiem z ucha, stopniowo postępującym niedosłuchem, a w badaniu otoskopowym widoczny jest ubytek w błonie bębenkowej.

Przewlekłe zapalenie ucha środkowego - przyczyny

Patogeneza tej choroby jest złożona. U podłoża leżą przebyte stany zapalne, biologicznie gorsza odporność immunologiczna wyściółki ucha środkowego, typ, wirulencja i odporność szczepu bakteryjnego będącego źródłem zakażenia, warunki anatomiczne przestrzeni pneumatycznych ucha środkowego i schorzenia ogólne, takie jak alergia, niedobory immunologiczne czy cukrzyca. Kluczem do patologii ucha środkowego są zaburzenia czynności trąbki słuchowej. Sprawna funkcja trąbki jest warunkiem prawidłowego rozwoju układu pneumatycznego wyrostka sutkowatego w dzieciństwie, a wówczas, przy infekcji górnych dróg oddechowych rozwija się ostry nieżyt trąbki i ucha środkowego.

Przy upośledzonej drożności trąbki w wieku dziecięcym występuje zahamowanie pneumatyzacji kości skroniowej, a przy infekcjach rozwija się zapalenie śluzowo-ropne (seromucotympanum), przewlekły proces wysiękowy ucha środkowego prowadzący w konsekwencji do procesu zrostowego, przetrwałej perforacji błony bębenkowej czy formowania się perlaka w kieszonkach retrakcyjnych.

Przewlekłe zapalenie ucha środkowego – rodzaje

Zasadniczo można wyróżnić:

1) przewlekłe zapalenie ucha środkowego z ubytkiem centralnym (przewlekłe, mezotympanalne zapalenie ucha środkowego),

2) przewlekłe zapalenie ucha środkowego z ubytkiem brzeżnym (z perlakiem i próchnicą kości).

Przewlekłe zapalenie ucha środkowego – objawy

W pierwszej z form przewlekłego zapalenia proces patologiczny dotyczy tylko błony śluzowej ucha środkowego, pierścień włóknisty jest zachowany, proces zazwyczaj nie powoduje destrukcji kości i powikłań wewnątrzskroniowych lub wewnątrzczaszkowych. Obraz może być różnorodny – najczęściej jest to ucho bez wycieku, z suchą perforacją lub rzadziej obfity wyciek śluzowy bądź ropny, jednak zawsze niecuchnący, z ziarniną i polipami. Przebieg charakteryzuje się występowaniem epizodów zaostrzeń, głównie wskutek infekcji egzogennych, co może prowadzić do postępującego uszkodzenia aparatu przewodzącego dźwięk. Dlatego wskazane jest leczenie chirurgiczne, a odpowiedni typ tympanoplastyki powinien być wykonany jak najwcześniej, zanim dojdzie do znacznego pogorszenia funkcji ucha środkowego. Chory wymaga przygotowania do leczenia operacyjnego. Ucho powinno być suche. Istotna jest poprawa drożności trąbek słuchowych, sanacja części nosowej gardła, przewlekłego zapalenia zatok przynosowych i udrożnienie nosa. Profilaktyka obejmuje ochronę ucha przed wodą. Przy wycieku przewód słuchowy zewnętrzny musi być oczyszczany z zalegającej wydzieliny. Stosowane są krople niezawierające substancji ototoksycznych. W okresach zaostrzeń wskazane jest pobranie wymazu i wykonanie posiewu z antybiogramem, a celowany antybiotyk powinien być podany ogólnie i miejscowo.

Perlak

Przewlekłe zapalenie ucha środkowego z perforacją brzeżną to proces przebiegający z destrukcją kości i perlakiem. Ubytek brzeżny znajduje się najczęściej w części napiętej w kwadrancie tylno-górnym lub w części wiotkiej i bezpośrednio graniczy z epitympanum.

Typowe są wieloletnie wycieki ropnej, cuchnącej wydzieliny, postępujący niedosłuch, okresowe zawroty głowy oraz podczas zaostrzeń ból ucha, głowy i podwyższona ciepłota ciała. Stan ogólny chorego w okresach między zaostrzeniami nie jest upośledzony.

Perlak powstaje ze złuszczonego nabłonka układającego się warstwowo i otoczonego warstwą rogowaciejącego nabłonka płaskiego (matrix).

Patomechanizm powstawania perlaka obejmuje trzy możliwości:

1) perlaki wtórne – powstają przez wrastanie nabłonka skóry przewodu słuchowego zewnętrznego przez ubytek brzeżny do epitympanum; w tym przypadku pierwotnie występuje ubytek błony bębenkowej, a perlak rozwija się wtórnie;

2) perlaki pierwotne – kształtują się wskutek upośledzenia drożności trąbki słuchowej – w kieszonkach retrakcyjnych nabłonek warstwy zewnętrznej błony bębenkowej ulega złuszczeniu i gromadzeniu (perlak retrakcyjny) lub w wyniku odsznurowania mezotympanum od epitympanum na skutek zmian chorobowych błony śluzowej; część perlaków pierwotnych rozwija się przy zachowanej błonie bębenkowej przez aktywne wrastanie wypustek proliferującego nabłonka tylno-górnej ściany przewodu słuchowego i części wiotkiej błony bębenkowej; w wyniku pogrubienia błony śluzowej w epitympanum i antrum dochodzi do upośledzenia pneumatyzacji wyrostka sutkowatego w pierwszych latach życia; w początkowym okresie rozwoju perlaka nie występuje ubytek w błonie bębenkowej;

3) perlaki wrodzone – najrzadziej występujące, rozwijają się na podłożu przetrwałej tkanki embrionalnej w części skalistej kości skroniowej.

Destrukcyjne działanie perlaka polega na zniszczeniu łańcucha kosteczek słuchowych – najszybciej erozji ulega odnoga długa kowadełka. Powstawać mogą ubytki kostne w obrębie wyniosłości kanału półkolistego poziomego i kanału kostnego nerwu twarzowego.

Proces zapalny szerzy się do błędnika (labyrintitis), na zatokę esowatą (zakrzepowe zapalenie zatoki esowatej, posocznica) oraz do jam czaszki (powikłania wewnątrzczaszkowe).

Leczenie operacyjne jest metodą z wyboru i polega na usunięciu zmian patologicznych z rekonstrukcją układu przewodzącego dźwięk. Celem zabiegu jest usunięcie perlaka wraz z macierzą, zapobieżenie rozwojowi powikłań usznopochodnych, uzyskanie suchej jamy pooperacyjnej, rekonstrukcja zniszczonego procesem zapalnym łańcucha kosteczek i zamknięcie jamy bębenkowej. O wyborze techniki operacyjnej zamkniętej lub otwartej decyduje wiele czynników, takich jak rozmiar perlaka, wiek pacjenta, zachowana rezerwa ślimakowa i stan pneumatyzacji wyrostka sutkowatego.

prof. dr hab. n. med. Witold Szyfter, dr hab. n. med. Małgorzata Wierzbicka

Źródło: Polskie Towarzystwo Otorynolaryngologów - Chirurgów Głowy i Szyi 

Jak leczyć chore zatoki?

Zmieniająca się pogoda, przeplatające się ze sobą dni ciepłe i chłodne, sprzyjają zapaleniom zatok, które nieleczone - mogą stać się bardzo uciążliwą... czytaj dalej