Umowny próg starości osiąga w Polsce coraz większa liczba kobiet. W ginekologii można wyodrębnić schorzenia i stany związane z procesem starzenia i rozwijające się na jego tle.

Problem stanowi leczenie w tym okresie, gerohigiena i rehabilitacja. Należy więc zwrócić szczególną uwagę na opiekę ginekologiczną, co jest zadaniem geriatrii ginekologicznej – nauki o chorobach wieku starczego i ich leczeniu.

Prof. Ewa Dmoch-Gajzlerska
Zakład Dydaktyki Ginekologiczno-Położniczej WUM

Proces starzenia

W okresie postmenopauzalnym w organizmie kobiety dochodzi do szeregu zmian zanikowych związanych z wygaśnięciem czynności hormonalnej jajników. Dotyczą one przede wszystkim narządu płciowego i gruczołów sutkowych.

Zasadniczymi cechami starzenia jest zmniejszenie się masy czynnych metabolicznie tkanek oraz zmiany strukturalne i czynnościowe pozostałej masy tkankowej. Procesy te przebiegają odmiennie, w zależności od indywidualnych cech oraz od różnej charakterystyki tkankowej, którą pod tym względem można podzielić na tkanki bradytroficzne o wolniejszym procesie starzenia i tachytroficzne o szybszym procesie starzenia. Zależne jest to również od oddziaływania czynników neurohormonalnych i środowiska otaczającego.

Proces starzenia się jest związany głównie z tkanką mezenchymalną na skutek utraty wody, elastyczności, transmineralizacji oraz zmiany komponenty białkowej struktur włóknistych – kolagenu i elastyny. Dochodzi także do zmian strukturalnych elementów komórkowych tej tkanki, a szczególnie zmian w naczyniach krwionośnych, polegających na odkładaniu się w ich warstwie wewnętrznej lipo- i glikoproteidów oraz gromadzeniu się złogów wapnia. Na skutek obrzmienia śródbłonka naczyniowego dochodzi do utrudnienia przepływu krwi i odżywiania tkanek. We włóknach nerwowych opatrzonych otoczką dochodzi do zmian degeneracyjnych osłonki rdzennej.

Czynność gruczołów dokrewnych jest szczególnie związana z układem nerwowym, a zwłaszcza podwzgórzem, które poprzez szereg hormonów uwalniania (releasing hormones) dostających się do układu wrotnego przysadki uwalnia z jej części gruczołowej odpowiednie hormony tropowe. Dlatego też prawidłowy stan i działanie podwzgórza w wieku pomenopauzalnym ma duże znaczenie dla całego układu hormonalnego i sprzężenia zwrotnego. Podobnie podwzgórze jest jednym z ośrodków układu autonomicznego regulującego ciepłotę ciała, popęd płciowy, łaknienie i pragnienie, a także bierze udział w regulacji snu i powstawaniu stanów emocjonalnych.

Menopauza: zmiany w układzie rozrodczym kobiety

Jajniki

W jajniku dochodzi w okresie pomenopauzalnym do całkowitego zaniku wszystkich specyficznych struktur gruczołu. Ciężar obu jajników powyżej 60. roku życia wynosi około 4,0 g w porównaniu do 11,3 g u kobiety młodej.

Warstwa korowa ulega przerośnięciu tkanką łączną i ścieńczeniu. W naczyniach występują zmiany zwyrodnieniowe, równocześnie obserwuje się rozrost zrębu jajnika, który wytwarza głównie androgeny. W późnej starości jajniki ulegają całkowitej inwolucji, stanowiąc małe, twarde, listeczkowate twory z głębokimi rowkami. Poziom estrogenów w moczu obniża się poniżej 10 mikrogramów na 24 godziny wobec 30-50 mikrogramów/24 godz. w okresie dojrzałości płciowej.

Srom, pochwa i macica

Na sromie na skutek zmian zanikowych kurczą się i zmniejszają wargi sromowe mniejsze, spłaszcza się wzgórek łonowy, tracą swoje napięcie wargi sromowe większe.

Wejście do pochwy staje się coraz węższe, a błona śluzowa przedsionka jest sucha, cienka i blada. Zmiany te utrudniają utrzymywanie stosunków płciowych.

Również nabłonek pochwy na skutek braku estrogenów cieńczeje, ściany pochwy ulegają wygładzeniu, zanikają sklepienia i często dochodzi do zwężenia w 1/3 górnej pochwy (kraurosis vaginae), co również przyczynia się do utrudnienia współżycia płciowego. Zmienia się pH wydzieliny z pochwy – z kwaśnego na obojętny lub zasadowy. Na skutek zniknięcia z nabłonka glikogenu zmienia się mikroflora pochwy. Zanikają pałeczki kwasu mlekowego, a pojawia się flora bakteryjna mieszana, z pałeczką okrężnicy na czele.

Część pochwowa ulega znacznemu skróceniu, kanał szyjki zaś zwężeniu, a jego ujście staje się punkcikowate, niekiedy całkowicie zarośnięte, co wobec istnienia innych stanów patologicznych macicy prowadzić może do szeregu poważnych powikłań.

Macica również ulega zanikowi. Jej ciężar z około 58 g w wieku 40 lat zmniejsza się do 37,8 g około 70. roku życia. Błona śluzowa macicy w tym okresie cieńczeje, zanika warstwa podstawowa, nabłonek staje się niski, sześcienny, a gruczoły śluzowe wąskie i krótkie, z małą ilością wydzieliny. Zanika również podścielisko błony śluzowej.

Przymacicza boczne i więzadła krzyżowo-maciczne ulegają skróceniu i zwiotczeniu, co daje w następstwie spłycenie sklepień pochwy.

W jajowodach po obniżeniu estrogenów następuje spłaszczenie nabłonka, zanik rzęsek i często zarośnięcie ich światła.

Opieka ginekologiczna

Zbieranie wywiadów i badanie w okresie pomenopauzalnym wymaga wiele cierpliwości, taktu, życzliwości i szacunku dla kobiety, która bardzo często jest już osamotniona i pozbawiona właściwej i należytej opieki ze strony dzieci i rodziny. Przy badaniu ginekologicznym należy pamiętać, że pochwa w tym okresie ulega zwężeniu, sklepienia są zanikłe, a ściany tak ścieńczałe i nieelastyczne, że mogą ulec rozerwaniu nawet przez nieco tylko silniejszy ucisk badających palców. Przy oględzinach zewnętrznych należy zwrócić uwagę na stan ujścia cewki moczowej.

Przy badaniu wewnętrznym należy pamiętać, że macica w tym okresie jest zanikła, podobnie jak jajniki. W przypadku stwierdzenia zmian podejrzanych o proces nowotworowy obowiązuje pobranie wycinka. Jeżeli przeprowadza się test hormonalny (próba Meigsa) mający wykazać stopień reaktywności ściany pochwy na podawanie estrogenów, to zarówno przed, jak i po teście należy pobrać wymaz cytohormonalny.

Najczęstsze dolegliwości i schorzenia

Do najczęstszych dolegliwości i schorzeń okresu pomenopauzalnego należą:

1)         zmiany na sromie (marskość i rogowacenie białe);

2)         starcze zapalenie błony śluzowej macicy;

3)         cukrzycowe zapalenie sromu;

4)         idiopatyczny świąd sromu (neurodermatitis);

5)         zanikowe zapalenie pochwy;

6)         wypadanie macicy i pochwy;

7)         nietrzymanie moczu;

8)         osteoporoza.

Podsumowanie

Badania wśród kobiet po menopauzie przeprowadzone przez Zakład Dydaktyki Ginekologiczno-Położniczej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego (Ewa Dmoch-Gajzlerska, Maria Rabiej), a dotyczące badań profilaktycznych, wykazały, że:

1)         Wszystkie kobiety w okresie postmenopauzalnym uznają zasadność badań profilaktycznych.

2)         25% kobiet nie zna zasad wykonywania samobadania piersi.

3)         Krwawienie po menopauzie jest objawem zawsze zmuszającym do konsultacji z lekarzem ginekologiem.

4)         Nietrzymanie moczu jest objawem ukrywanym przez kobiety.

Na podstawie posiadanych danych i obecnej wiedzy możemy stwierdzić, że istnieje potrzeba głębszego holistycznego podejścia do całej populacji kobiet w okresie pomenopauzalnym.

Jak zostać dawczynią komórek jajowych i dlaczego warto?

Dawstwo komórek jajowych to ogromna pomoc dla par, których dotyczy problem niepłodności. czytaj dalej