Procesy poznawcze mają na celu zapewnienie człowiekowi możliwości przystosowania się do wciąż zmieniających się warunków otoczenia. Wśród najważniejszych z nich wyróżniamy pamięć, procesy przetwarzania informacji, uwagę, uczenie się, myślenie, rozwiązywanie problemów, funkcje przestrzenne oraz mowę.

Współcześnie, dzięki rozwojowi technologicznemu, jesteśmy świadkami ogromnego postępu w poznaniu większości z nich, co pozwala na poszerzanie wiedzy dotyczącej ich znaczenia w chorobach otępiennych, gdzie stanowią one podstawowy objaw chorobowy.

Biorąc pod uwagę fakt, iż obecnie na świecie ponad 36 milionów ludzi cierpi z powodu demencji, a szacuje się, że do roku 2050 problem ten dotknie 115,4 milionów, można przypuszczać, że zainteresowanie badaczy i klinicystów tą tematyką będzie rosło.

W ostatnim czasie w sposób szczególny skupiono się na badaniu procesów poznawczych we wczesnych etapach chorób otępiennych. Większość chorób neurodegeneracyjnych rozpoczyna się bowiem podstępnie i postępuje stopniowo. Wykrycie wczesnego etapu danego zaburzenia może więc stanowić unikalną szansę na zastosowanie wtórnej profilaktyki. W kontekście otępień tę początkową fazę mogą stanowić łagodne zaburzenia poznawcze (mild cognitive impairment, MCI), gdyż są one pierwszym obiektywnie możliwym do uchwycenia objawem jakichkolwiek zaburzeń kognitywnych.

Łagodne zaburzenia poznawcze

Łagodne zaburzenia poznawcze, początkowo uważane za stan przejściowy pomiędzy zmianami poznawczymi towarzyszącymi fizjologicznemu starzeniu a otępieniem, obecnie określa się jako heterogenną grupę widocznych i obiektywnych deficytów kognitywnych u pacjentów bez rozpoznanej demencji.

Obecnie wyróżnia się cztery podstawowe typy MCI: (1) postać amnestyczną, gdzie osłabienie funkcji poznawczych dotyczy tylko pamięci; (2) postać amnestyczną, gdzie osłabienie funkcji poznawczych dotyczy kilku domen poznawczych; (3) postać nieamnestyczną, gdzie występują zaburzenia jednej funkcji poznawczej innej niż pamięć (np. uwagi); (4) postać nieamnestyczną, gdzie występują zaburzenia kilku funkcji kognitywnych.

Deficyty te, choć zauważalne zarówno dla osób nimi dotkniętych, jak i ich otoczenia, są na tyle nieznaczne, że nie wpływają na podstawowe czynności życia codziennego i zdolność do samodzielnej egzystencji. Pacjenci z MCI cierpią jednakże z powodu niższej jakości życia. Szacuje się, że problem ten dotyka 13-15% osób pomiędzy 70 a 89 rokiem życia.

Większość badań wskazuje, że w ciągu 5 lat od postawienia diagnozy 40%-80% pacjentów spełniających kryteria MCI rozwinie otępienie w chorobie Alzheimera. Już teraz istnieje więc ogromne zapotrzebowanie na skuteczne strategie utrzymywania sprawności poznawczej wraz z wiekiem, zwłaszcza, że – jak wspomniano – w ciągu najbliższych 40 lat prognozuje się dramatyczny wzrost rozpowszechnienia chorób otępiennych. W  świetle powyższych stwierdzeń niezwykle ważna wydaje się identyfikacja potencjalnych czynników ryzyka i elementów chroniących przed zaburzeniami kognitywnymi oraz determinant konwersji MCI do demencji. Istnieją bowiem doniesienia pozwalające przypuszczać, że wczesne wykrycie i promocja zdrowego stylu życia na poziome populacji wydaje się obecnie najważniejszą strategią opóźniania postępu otępień i zapobiegania im.

Sprawność poznawcza a styl życia

Styl życia, czyli codzienne zachowania, nawyki i podejmowane czynności, stanowi najważniejszy czynnik decydujący o stanie zdrowia. Badania nad rolą zachowań zdrowotnych w otępieniach od lat wzbudzają zainteresowanie badaczy.

W świetle ostatnich doniesień obecnie coraz bardziej rośnie przekonanie, że zdrowy styl życia może pomóc zredukować ryzyko rozwinięcia demencji. Z  uwarunkowaniami modyfikowalnymi związana jest bowiem prawdopodobnie potencjalnie aż połowa przypadków AD. Badania nad wczesnymi predykatorami otępień wskazują na determinanty zarówno natury biologicznej, jak i psychospołecznej. Wśród najczęściej wymienianych znajdują się: palenie papierosów, sposób odżywiania, otyłość, nadciśnienie, cukrzyca typu 2, hipercholesterolemia, depresja, poczucie samotności, a także poziom aktywności poznawczej i fizycznej.

Również u pacjentów z MCI w ostatnim czasie coraz bardziej podkreśla się znaczenie interwencji psychologiczno-społecznych. Wśród najczęściej podejmowanych tematów badawczych znajdują się aktywność fizyczna i umysłowa, sposób odżywania, a także naczyniowe czynniki ryzyka. Dane z włoskiego projektu Faenza pokazują, że z MCI często współwystępuje cukrzyca, zawały serca i depresja, co może wskazywać na fakt, że wykrycie MCI w populacji powinno prowadzić do dalszej diagnostyki, z włączeniem oddziaływań psychologicznych.

Identyfikacja osób starszych z  MCI może mieć ponadto olbrzymie znaczenie wtedy, gdy dostępne staną się (obecnie nieznane) efektywne środki terapeutyczne. Należy również podkreślić, że aspekty stylu życia mogą odgrywać istotną rolę jako modulatory stanu klinicznego chorych. Warto zatem i z tego powodu zawsze dokonywać ich uważnej analizy i podejmować wszelkie możliwe kroki w kierunku optymalizacji stanu ogólnego pacjentów.

Autorzy:

Oliwia Beck, Kornelia Kędziora-Kornatowska, Jadwiga Główczewska; Katedra i Klinika Geriatrii Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy

„Wybrane aspekty stylu życia a zaburzenia poznawcze u osób starszych”, fragm., w: Wyzwania współczesnej gerontologii, Poznań 2013.

Co starsi ludzie myślą o starości? Raport z badania

Starość zazwyczaj definiuje się wiekiem metrykalnym (kalendarzowym), przyjmując, że zaczyna się ona w momencie ukończenia 65 roku życia. Czy tak jest... czytaj dalej